Eurokomunizm. Geneza, rozwój i znaczenie historyczne

Abstract

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie zachodniego ruchu komunistycznego w okresie od II wojny światowej do końca lat 70. oraz odpowiedź na pytanie, które czynniki w głównej mierze wpłynęły na powstanie nurtu eurokomunistycznego, a tym samym teoretyczne odejście zachodnioeuropejskich partii komunistycznych od ideału organizacji „życia publicznego” w państwach socjalistycznych. Praca opisuje główne tezy eurokomunizmu na przykładzie założeń programowych i praktyki politycznej trzech największych partii komunistycznych Europy Zachodniej: Włoskiej Partii Komunistycznej, Francuskiej Partii Komunistycznej i Komunistycznej Partii Hiszpanii. Ewolucji w kierunku eurokomunizmu ulegały co prawda – poza włoską, francuską i hiszpańską partią – także Komunistyczna Partia Japonii, KP Belgii, KP Wielkiej Brytanii, KP Finlandii, KP Meksyku i wiele innych. Rozdział pierwszy pracy stanowi zawężone tło historyczne rozwoju eurokomunizmu. Zostały w nim przedstawione wydarzenia oraz czynniki, które w największym stopniu wpłynęły na późniejsze odstępstwa zachodnich partii od przyjętej w ramach ruchu komunistycznego doktryny. Rozdział drugi opisuje najważniejsze założenia ideologii eurokomunizmu, takie jak: „demokracja przejściowa”, „nowy internacjonalizm” czy odejście od idei „dyktatury proletariatu” i zainicjowanie sojuszy z przeciwnikami ideowymi. W tej części pracy zostali przedstawieni główni teoretycy nurtu oraz wprowadzone przez nich zmiany do doktryny komunistycznej. Rozdział ten jest również zapisem zmian zachodzących od końca II wojny światowej w międzynarodowym ruchu komunistycznym – w szczególności stopniowego odchodzenia od idei jedności ruchu komunistycznego. Na trzeci rozdział składają się przede wszystkim artykuły zamieszczone w „Aneksie” i „Kulturze” w latach 1977-1978, które stanowiły głos niezależnych polskich publicystów w toczącej się wówczas debacie na temat eurokomunizmu. Odpowiedź na najważniejsze pytanie – czym był i dlaczego powstał eurokomunizm – nie jest łatwa. Jeszcze trudniejsza jest ocena prawdziwości jego założeń. Faktem bowiem jest, że nie udało się zrealizować ustroju eurokomunistycznego w żadnym z zachodnioeuropejskich krajów. Eurokomunizm stanowił zatem jedynie zbiór tez składających się na program zachodnich partii komunistycznych.