Możliwości zabezpieczania transakcji na rynkach finansowych przy wykorzystaniu instrumentów pochodnych dostępnych na GPW w Warszawie na przykładzie lokat inwestycyjnych oferowanych przez polskie banki

Abstract

Dziedzina finansów na przestrzeni ostatnich 50 lat uległa znacznym przekształceniom. Poszczególne działy szeroko pojętych „finansów” w pierwszej połowie XX w. ograniczały się głównie do lokowania środków na lokatach bankowych, inwestycjach na giełdach papierów wartościowych oraz towarowych, a także na inwestycjach w dobrze rokujące przedsięwzięcia, jednak temat ten był dostępny dla bardzo wąskiego grona inwestorów, dysponujących bardzo dużym kapitałem. Ogólnie pojęte inwestycje opierały się na nabywaniu pewnych walorów przynoszących zyski, lecz inwestorzy lokując środki finansowe, w pewnych sytuacjach nie zdawali sobie sprawy z ryzyka inwestycji, czego najlepszym przykładem był krach na Wall Street w trzydziestych latach XX w. i związane z tym bankructwo wielu firm oraz osób fizycznych. Kolejne niekorzystne wydarzenia do których zaliczamy niewątpliwie II wojnę światową, a także następujące po niej kryzysy gospodarcze dotykające całego świata (kryzys paliwowy w latach siedemdziesiątych) sprawiły, że inwestorzy zaczęli inaczej interpretować pojęcie inwestycji. Zaczęto szukać sposobów na zabezpieczenie swoich inwestycji przed niekorzystnymi skutkami koniunktury w gospodarkach a tym samym na giełdach papierów wartościowych. Protoplastą w tej dziedzinie były Stany Zjednoczone, gdzie finansiści po przeprowadzeniu szeregu badań oraz po zmianie uregulowań prawnych stworzyli pierwszy instrument, dzięki któremu możliwe było zabezpieczenie transakcji przed spadkami, oraz znaczne ograniczenie ryzyka poniesienia straty w wyniku inwestycji. Instrumentem tym był kontrakt forward, który w wyniku ewolucji oraz kolejnych badań, a przede wszystkim potrzeb rynku, dał początek do powstania dalszych instrumentów zabezpieczających ryzyko transakcji giełdowych i nie tylko. W związku z powyższym pojawiły się kontrakty futures, opcje, a także całkiem niedawno, bo w 1981 roku, notowany został pierwszy kontrakt typu swap. O tyle o ile kontrakty swap nie będące tematem mojej pracy, nie będą szeroko podejmowane w niej, to temat kontraktów oraz opcji zostanie szeroko omówiony w niniejszym opracowaniu. Początkowo instrumenty powyższe, zwane z czasem instrumentami pochodnymi lub derywatywami, nie były zbyt popularne, to jednak ze względu na swą skuteczność oraz prostą ideę działania, znalazły szereg zastosowań na giełdach całego świata oraz w instytucjach finansowych oraz firmach. Przedsiębiorstwa zaczęły stosować derywatywy do zabezpieczeń rozliczeń z kontrahentami, jak również w celu pomnożenia swojego majątku. Szczególnie ważne było to w przypadku firm surowcowych, bowiem dzięki zawarciu transakcji zabezpieczającej w wyniku kontraktów forward lub futures nie były narażone na ryzyko wahań cen danego surowca. Derywatywy oferowane przez giełdy papierów wartościowych, obok inwestorów instytucjonalnych zaczęły z czasem być dostępne również dla inwestorów indywidualnych, które również zaczęły doceniać i przede wszystkim rozumieć zasady działania instrumentów pochodnych. Począwszy od Stanów Zjednoczonych, instrumenty pochodne zaczęto stosować w innych rozwijających się krajach, w tym na Polskiej Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Jako pierwszymi instrumentami notowanymi na GPW były kontrakty forward oraz futures, jednak wraz z rokiem 2003 oferta GPW została rozszerzona o opcje na indeks giełdowy WIG20, a w roku 2005 o opcje na akcje. W tym ostatnim przypadku najważniejszą obecnie przeszkodą jest mała płynność owych walorów. Wraz z pojawieniem się nowoczesnych instrumentów pochodnych na GPW w Warszawie, zaczęły być one oferowane i wykorzystywane wraz z innymi formami lokowania środków w naszym kraju. Oferentami zaczęły być banki, które w wyniku zapotrzebowania na rynku, oraz w celu zainteresowania klientów ofertą rozpoczęły subskrypcje na lokaty, które dawały możliwość ponadprzeciętnych zysków właśnie dzięki m.in. derywatywom, przy gwarantowanej, 100 procentowej ochronie kapitału. Bogaci inwestorzy chętnie sięgali po te lokaty, ze względu na z reguły wyższe zwroty, natomiast z kolei banki zabezpieczały się również derywatywami przed niekorzystnymi wpływami zmian np. indeksów giełdowych na wartość inwestycji.